Mazowsze to region, w którym nowoczesność spotyka się z bogactwem natury. Obok dużych miast i rozległych pól znajdują się tu wyjątkowe miejsca chronione ze względu na swoje walory przyrodnicze, kulturowe i krajobrazowe. Należą do nich parki krajobrazowe oraz obszary chronionego krajobrazu – przestrzenie, gdzie człowiek może odpoczywać i poznawać przyrodę, a jednocześnie zobowiązany jest do troski o jej zachowanie. To właśnie one kryją w sobie domy rzadkich zwierząt, siedliska cennych roślin oraz malownicze krajobrazy, które warto chronić dla przyszłych pokoleń. Wyruszmy więc w podróż po mazowieckich skarbach natury i odkryjmy, jak niezwykła jest przyroda tego regionu.
Edukacja przyrodnicza – parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu na Mazowszu
Co to jest park krajobrazowy?
Wyobraź sobie miejsce, gdzie natura jest jak wielki, żywy obraz – zielone lasy, kolorowe łąki, rzeki wijące się jak wstążki. To właśnie park krajobrazowy!
W województwie mazowieckim mamy ich aż 9!
Brudzeński, Chojnowski, Kozienicki, Mazowiecki, Nadbużański, których tereny znajdują się w całości w województwie mazowieckim oraz Gostynińsko-Włocławski, Bolimowski, Górznieńsko-Lidzbarski i Podlaski Przełom Bugu położone na granicach z innymi województwami.
Największy to Nadbużański Park Krajobrazowy – ma ponad 74 tysiące hektarów! Znajdziesz tam bociany czarne i wydry.
Najmniejszy? Brudzeński Park Krajobrazowy – ale ma za to wspaniałą dolinę rzeki Skrwy.
Symbole parków to często charakterystyczne zwierzęta lub rośliny, np. Mazowiecki Park Krajobrazowy im. Czesława Łaszka ma w logo bociana czarnego.
Park krajobrazowy – jedna z form ochrony przyrody w Polsce, określonych w Ustawie o ochronie przyrody z 2004 roku. Parki krajobrazowe chronią obszary ze względu na ich wartości przyrodnicze, historyczne, kulturowe i walory krajobrazowe w celu ich zachowania i promowania w duchu zrównoważonego rozwoju.
Mapa tematyczna „Mapa województwa mazowieckiego – Ochrona przyrody” została opracowana w ramach i na podstawie danych Mazowieckiego Systemu Informacji Przestrzennej (MSIP).
Źródło: Departament Cyfryzacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie – cyfryzacja.mazovia.pl, mapa
Obszary chronionego krajobrazu – co to takiego?
To takie „zielone skarby” , które nie są parkiem narodowym, ale i tak mają specjalną ochronę. Można tu spacerować, jeździć na rowerze, a nawet mieszkać, ale przyroda jest traktowana z wyjątkową troską.
Na Mazowszu jest aż 31 obszarów chronionego krajobrazu!
- Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu
- Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Przysowy (część również w woj. łódzkim)
- Nadwiślański Obszar Chronionego Krajobrazu (powiaty: płoński, płocki i sochaczewski)
- GostynińskoGąbiński Obszar Chronionego Krajobrazu
- Obszar Chronionego Krajobrazu Równina Raciążska
- Obszar Chronionego Krajobrazu Przyrzecze Skrwy Prawej
- Obszar Chronionego Krajobrazu Przyrzecze Skrwy Lewej
- Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy PrzysuskoSzydłowieckie (również w woj. świętokrzyskim)
- Obszar Chronionego Krajobrazu IłżaMakowiec
- Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Rzeki Zwolenki
- Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina rzeki Pilicy i Drzewiczki
- Obszar Chronionego Krajobrazu Solec nad Wisłą
- Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Rzeki Jeziorki
- ZieluńskoRzęgnowski Obszar Chronionego Krajobrazu
- Obszar Chronionego Krajobrazu Okolice Rybna i Lidzbarka
- Naruszewski Obszar Chronionego Krajobrazu
- KrośnickoKosmowski Obszar Chronionego Krajobrazu
- KryskoJoniecki Obszar Chronionego Krajobrazu
- Obszar Chronionego Krajobrazu Międzyrzecze Skrwy i Wkry
- Nadwkrzański Obszar Chronionego Krajobrazu
- NasielskoKarniewski Obszar Chronionego Krajobrazu
- Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Bugu i Nurca
- Nadbużański Obszar Chronionego Krajobrazu
- Łukowski Obszar Chronionego Krajobrazu
- SiedleckoWęgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu
- Miński Obszar Chronionego Krajobrazu
- Nadwiślański Obszar Chronionego Krajobrazu (powiaty: garwoliński, miński, otwocki)
- BolimowskoRadziejowicki z doliną środkowej Rawki Obszar Chronionego Krajobrazu (nowo dodany w 2024 r.)
- Nadwiślański Obszar Chronionego Krajobrazu (powiat sochaczewski)
- Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Kosówki
- Obszar Chronionego Krajobrazu BolimowskoRadziejowicki z doliną środkowej Rawki, ustanowiony uchwałą Sejmiku Mazowieckiego z 17 grudnia 2024 r., obejmujący m.in. gminę Jaktorów oraz obszary powiatów grodziskiego i żyrardowskiego
Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych.
Ciekawostki z mazowieckich parków
W Mazowieckim Parku Krajobrazowym można spotkać motyla pazia królowej, który wygląda jak z bajki.
W Nadbużańskim Parku Krajobrazowym latają bieliki, czyli największe ptaki drapieżne w Polsce – mają skrzydła szerokie jak drzwi od szafy!
Gatunki chronione roślin i zwierząt
Zwierzęta pod specjalną ochroną
Na Mazowszu możesz spotkać wyjątkowych mieszkańców, którzy mają „przyrodniczy parasol ochronny” :
- Bocian czarny – rzadki kuzyn bociana białego, bardzo płochliwy, mieszka w głębokich lasach.
- Zimorodek – ma pióra w kolorach tęczy i mieszka przy czystych rzekach.
- Łoś – największy ssak w Polsce, świetny pływak!
- Wydra – wodny sprinter, poluje na ryby i lubi czyste rzeki.
OCHRONA ŚCISŁA — gatunki stwierdzane w woj. mazowieckim
- Wilk (Canis lupus) — m.in. Kampinoski Park Narodowy. (kampn.gov.pl)
- Ryś (Lynx lynx) — notowany w KPN (powroty/pojedyncze osobniki). (kampn.gov.pl)
- Nietoperze (wszystkie gatunki są objęte ochroną ścisłą) — na Mazowszu potwierdzono co najmniej kilkanaście gatunków; w KPN wykazano 16 gat., a w Puszczy Kozienickiej 18 gat. (m.in. mopek Barbastella barbastellus, nocek duży Myotis myotis, nocek łydkowłosy M. dasycneme, nocek Natterera M. nattereri, nocek rudy M. daubentonii, nocek wąsatek M. mystacinus, nocek Brandta M. brandtii, gacek brunatny Plecotus auritus, gacek szary P. austriacus, karlik większy Pipistrellus nathusii, karlik malutki P. pipistrellus, mroczek późny Eptesicus serotinus, borowiec wielki Nyctalus noctula). (kampn.gov.pl, celestynow.warszawa.lasy.gov.pl, kozienice.radom.lasy.gov.pl)
- Orzesznica (Muscardinus avellanarius) — MPK / Nadl. Celestynów; liczne doniesienia terenowe. (Parki Otwock, celestynow.warszawa.lasy.gov.pl)
- Smużka leśna (Sicista betulina) — wykazana m.in. w Nadl. Celestynów. (celestynow.warszawa.lasy.gov.pl)
- Chomik europejski (Cricetus cricetus) — potwierdzony w południowej części Mazowsza (inwentaryzacje i monitoring). (Panel IOP, Siedliska GIOS)
Uwaga: gatunki górskie (np. kozica, świstak), morskie (np. foki, morświn) czy skrajnie rzadkie w Polsce (np. norka europejska) nie są znane z naturalnych stanowisk na Mazowszu, mimo że w skali kraju mają ten sam status prawny.
OCHRONA CZĘŚCIOWA — gatunki stwierdzane w woj. mazowieckim
- Bóbr europejski (Castor fiber) — powszechny nad mazowieckimi rzekami. (celestynow.warszawa.lasy.gov.pl, kampn.gov.pl)
- Wydra (Lutra lutra). (celestynow.warszawa.lasy.gov.pl, kampn.gov.pl)
- Jeż wschodni (Erinaceus roumanicus) — liczne obserwacje w okolicach Warszawy i MPK. (celestynow.warszawa.lasy.gov.pl)
- Kret (Talpa europaea). (celestynow.warszawa.lasy.gov.pl)
- Wiewiórka pospolita (Sciurus vulgaris). (celestynow.warszawa.lasy.gov.pl)
- Gronostaj (Mustela erminea) i łasica (Mustela nivalis). (celestynow.warszawa.lasy.gov.pl)
- Tchórz zwyczajny (Mustela putorius) — notowany w KPN i okolicach. (kampn.gov.pl)
- Ryjówki — m.in. ryjówka aksamitna (Sorex araneus), ryjówka malutka (S. minutus), ryjówka białowieska (S. caecutiens); rzęsorek mniejszy (Neomys anomalus). (celestynow.warszawa.lasy.gov.pl)
- Mysz zaroślowa (Apodemus sylvaticus) oraz badylarka (Micromys minutus). (celestynow.warszawa.lasy.gov.pl)
- Borsuk (Meles meles) — liczne stanowiska w MPK i KPN. (Wikipedia, Facebook)
| Gatunek PL | Gatunek łac. | Status ochrony | Siedlisko / obszar występowania | Źródło |
| Wilk | Canis lupus | ścisła | Kampinoski Park Narodowy | KPN |
| Ryś | Lynx lynx | ścisła | Kampinoski Park Narodowy | KPN |
| Orzesznica | Muscardinus avellanarius | ścisła | Mazowiecki Park Krajobrazowy / Nadl. Celestynów | Lasy Państwowe |
| Smużka leśna | Sicista betulina | ścisła | Nadl. Celestynów | Lasy Państwowe |
| Chomik europejski | Cricetus cricetus | ścisła | Południowe Mazowsze | IOP PAN / GIOŚ |
| Mopek | Barbastella barbastellus | ścisła | KPN, Puszcza Kozienicka | KPN, LP |
| Nocek duży | Myotis myotis | ścisła | KPN, MPK | KPN, LP |
| Nocek łydkowłosy | Myotis dasycneme | ścisła | KPN | KPN |
| Nocek Natterera | Myotis nattereri | ścisła | KPN, MPK | KPN, LP |
| Nocek rudy | Myotis daubentonii | ścisła | KPN, MPK | KPN, LP |
| Nocek wąsatek | Myotis mystacinus | ścisła | KPN, MPK | KPN, LP |
| Nocek Brandta | Myotis brandtii | ścisła | KPN, MPK | KPN, LP |
| Gacek brunatny | Plecotus auritus | ścisła | KPN, MPK | KPN, LP |
| Gacek szary | Plecotus austriacus | ścisła | KPN | KPN |
| Karlik większy | Pipistrellus nathusii | ścisła | KPN, MPK | KPN, LP |
| Karlik malutki | Pipistrellus pipistrellus | ścisła | Puszcza Kozienicka | LP |
| Mroczek późny | Eptesicus serotinus | ścisła | KPN, MPK | KPN, LP |
| Borowiec wielki | Nyctalus noctula | ścisła | KPN, MPK | KPN, LP |
| Bóbr europejski | Castor fiber | częściowa | Rzeki Mazowsza, KPN | KPN, LP |
| Wydra | Lutra lutra | częściowa | KPN, MPK | KPN, LP |
| Jeż wschodni | Erinaceus roumanicus | częściowa | MPK, okolice Warszawy | LP |
| Kret | Talpa europaea | częściowa | Mazowsze | LP |
| Wiewiórka pospolita | Sciurus vulgaris | częściowa | Lasy Mazowsza | LP |
| Gronostaj | Mustela erminea | częściowa | Mazowsze | LP |
| Łasica | Mustela nivalis | częściowa | Mazowsze | LP |
| Tchórz zwyczajny | Mustela putorius | częściowa | KPN | KPN |
| Borsuk | Meles meles | częściowa | KPN, MPK | KPN, LP |
| Ryjówka aksamitna | Sorex araneus | częściowa | Mazowsze | LP |
| Ryjówka malutka | Sorex minutus | częściowa | Mazowsze | LP |
| Ryjówka białowieska | Sorex caecutiens | częściowa | Mazowsze | LP |
| Rzęsorek mniejszy | Neomys anomalus | częściowa | Mazowsze | LP |
| Mysz zaroślowa | Apodemus sylvaticus | częściowa | Mazowsze | LP |
| Badylarka | Micromys minutus | częściowa | Mazowsze | LP |
Rośliny, których nie wolno zrywać!
Niektóre rośliny są tak rzadkie, że można je tylko podziwiać i fotografować:
- Lilia złotogłów – różowo-fioletowe kwiaty, które wyglądają jak z baśni.
- Rosiczka okrągłolistna – mięsożerna roślinka, która poluje na owady!
- Kruszczyk szerokolistny – storczyk o delikatnych kwiatach.
Gatunki roślin chronionych w parkach krajobrazowych i na obszarach chronionego krajobrazu woj. mazowieckiego w podziale na ochronę ścisłą i częściową. Podział został oparty na aktualnym Rozporządzeniu Ministra Klimatu i Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. 2022 poz. 2380 z późn. zm.).
Rośliny objęte ochroną ścisłą
- Rosiczki (Drosera rotundifolia, D. anglica, D. intermedia) – torfowiska MPK
- Pszeniec grzebieniasty (Polygala comosa) – MPK (Korczew), NPK
- Kukułka szerokolistna (Dactylorhiza majalis) – MPK (łąki, torfowiska)
- Mieczyk dachówkowaty (Gladiolus imbricatus) – NPK, MPK
- Kosaciec syberyjski (Iris sibirica) – MPK (Korczew)
- Storczyk kukawka (Orchis militaris) – NPK
- Podkolan biały (Platanthera bifolia) – MPK (introdukcja)
- Wielosił błękitny (Gentiana pneumonanthe) – NPK
- Goryczuszka gorzkawa (Gentianella amarella) – NPK
- Gnidosz królewski (Pedicularis sceptrum-carolinum) – NPK, Kozienicki PK
- Starodub łąkowy (Ostericum palustre) – NPK
- Leniec bezpodkwiatkowy (Thesium ebracteatum) – NPK
Rośliny objęte ochroną częściową
- Wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) – MPK
- Lilia złotogłów (Lilium martagon) – MPK, ChPK
- Bagno zwyczajne (Menyanthes trifoliata) – MPK
- Modrzewnica zwyczajna (Andromeda polifolia) – MPK
- Mącznica lekarska (Arctostaphylos uva-ursi) – MPK
- Zaraza błękitnawa (Orobanche coerulescens) – NPK
📌 Uwagi:
- Część gatunków storczyków (np. kukułki, kruszczyki) również występuje na Mazowszu i jest objęta ochroną ścisłą, nawet jeśli nie zawsze są wymieniane w publikacjach parkowych.
- Wiele z wymienionych gatunków rośnie na torfowiskach, wilgotnych łąkach i w dolinach rzek, dlatego ich obecność potwierdzana jest głównie w Mazowieckim PK, Nadbużańskim PK, Kozienickim PK i obszarach chronionego krajobrazu.
| Gatunek PL | Gatunek łac. | Status ochrony | Park / Obszar |
| Rosiczka okrągłolistna / długolistna / pośrednia | Drosera rotundifolia, D. anglica, D. intermedia | ścisła | Mazowiecki PK (torfowiska) |
| Pszeniec grzebieniasty | Polygala comosa | ścisła | MPK (Korczew), Nadbużański PK |
| Kukułka szerokolistna | Dactylorhiza majalis | ścisła | MPK, łąki i torfowiska |
| Mieczyk dachówkowaty | Gladiolus imbricatus | ścisła | NPK, MPK |
| Kosaciec syberyjski | Iris sibirica | ścisła | MPK (Korczew) |
| Storczyk kukawka | Orchis militaris | ścisła | Nadbużański PK |
| Podkolan biały | Platanthera bifolia | ścisła | MPK (introdukcja) |
| Wielosił błękitny | Gentiana pneumonanthe | ścisła | Nadbużański PK |
| Goryczuszka gorzkawa | Gentianella amarella | ścisła | Nadbużański PK |
| Gnidosz królewski | Pedicularis sceptrum-carolinum | ścisła | NPK, Kozienicki PK |
| Starodub łąkowy | Ostericum palustre | ścisła | NPK |
| Leniec bezpodkwiatkowy | Thesium ebracteatum | ścisła | NPK |
| Wawrzynek wilczełyko | Daphne mezereum | częściowa | MPK |
| Lilia złotogłów | Lilium martagon | częściowa | MPK, ChPK |
| Bagno zwyczajne | Menyanthes trifoliata | częściowa | MPK |
| Modrzewnica zwyczajna | Andromeda polifolia | częściowa | MPK |
| Mącznica lekarska | Arctostaphylos uva-ursi | częściowa | MPK |
| Zaraza błękitnawa | Orobanche coerulescens | częściowa | NPK |
Dlaczego warto chronić przyrodę?
Bo to nasz wspólny dom 🏡. Zwierzęta i rośliny nie potrafią same obronić się przed wycinką lasów, zanieczyszczeniami czy hałasem. My – ludzie – możemy im pomóc.
Jak możemy to robić na co dzień?
- Nie śmiecić w lasach – odpadki szkodzą zwierzętom i roślinom, a przyroda nie potrafi szybko ich rozłożyć.
- Nie hałasować w miejscach, gdzie mieszkają zwierzęta – cisza daje im poczucie bezpieczeństwa i spokoju.
- Korzystać z wyznaczonych ścieżek – dzięki temu nie niszczymy mchu, kwiatów i małych mieszkańców lasu.
- Oszczędzać wodę i energię – to także pomaga przyrodzie, bo mniej zużywamy jej zasobów.
- Segregować śmieci – dzięki temu można je ponownie wykorzystać, zamiast zaśmiecać środowisko.
- Sadzić drzewa i kwiaty – dają cień, oczyszczają powietrze i tworzą domy dla owadów.
🌳 Dlaczego to takie ważne?
- Dzięki ochronie przyrody mamy czyste powietrze i wodę.
- Rośliny i zwierzęta utrzymują równowagę w ekosystemie.
- Kontakt z naturą poprawia nam humor i zdrowie.
- To, co zachowamy dzisiaj, będzie służyło przyszłym pokoleniom.
Chroniąc przyrodę, chronimy siebie. Każdy z nas może być jej strażnikiem – wystarczy kilka prostych działań każdego dnia.
Skarby mazowieckiej przyrody – ssaki
Mazowsze to nie tylko rozległe pola i tętniące życiem miasta. To także wyjątkowy dom dla wielu gatunków ssaków, które od wieków współtworzą bogactwo naszej przyrody. Spacerując po lasach, łąkach czy nadwiślańskich zakolach, można spotkać zarówno drobnych mieszkańców, jak i majestatyczne zwierzęta.
Warto pamiętać, że wiele z tych gatunków wymaga naszej troski i ochrony. Dbając o czystość lasów, zachowanie zadrzewień śródpolnych czy ograniczenie chemii w rolnictwie, wspieramy ich przetrwanie.
Mazowsze to region, gdzie przyroda wciąż kryje wiele niespodzianek. Obok pól, rzek i lasów żyją tu zarówno pospolici mieszkańcy, jak i rzadkie gatunki wymagające szczególnej ochrony. Poznajmy wybrane ssaki naszego regionu:
Artystyczna mapa ochrony przyrody na Mazowszu „Skarby mazowieckiej przyrody – ssaki” została opracowana w ramach promocji Mazowieckiego Systemu Informacji Przestrzennej (MSIP), wojewódzkiego zasobu geodezyjnego i kartograficznego oraz w ramach promocji walorów przyrodniczych i krajoznawczych Mazowsza.
Źródło: Departament Cyfryzacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie – cyfryzacja.mazovia.pl, mapa
👉 Odkrywajmy razem skarby mazowieckiej przyrody – z szacunkiem i zachwytem dla dzikich mieszkańców naszego regionu. Pamiętajmy – to my jesteśmy gośćmi w ich domu.
„Edukacja przyrodniczo-leśna uczniów Szkoły Podstawowej nr 1 w Nowym Dworze Mazowieckim”
Zadanie publiczne dofinansowane ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego.
